Toespraak die Rutte had moeten houden over klimaat
30-9-2024
Beste landgenoten,
Zoals u wel bekend ga ik binnenkort een start maken met de functie als secretaris-generaal van de NAVO.
Ik heb de laatste maanden tijd gehad om me te bezinnen op mijn - voltooide - rol als premier van ons land. Wat heeft die bezinning mij opgeleverd?
Ik heb me vooral en in toenemende mate gerealiseerd dat ik met name één onderwerp ten onrechte verwaarloosd heb. Dat is klimaatverandering.
Net zoals ik heb gedaan bij de bedreiging van onze samenleving door corona was het mijn plicht geweest me als premier tot u Nederlanders te richten over klimaat.
We zien en horen het elke dag: verwoestingen door overstromingen, bosbranden en tornado’s. Het smelten van pool- en gletscher-ijs. Het mislukken van oogsten door verdroging.
De klimaatwetenschap is vrijwel unaniem van oordeel dat de uitstoot van broeikasgassen bij het verbranden van kolen, olie en gas de oorzaak is van die verwoestingen.
We zien de schade door klimaatverandering steeds heviger worden, en ook steeds meer dichterbij komen. De Valkenburgers hebben het al voor de kiezen gehad met een tsunami van water die hun huizen onder water deed lopen. Midden-Europa is onlangs in korte tijd getroffen door overstromingen die immens menselijk leed en miljarden euro’s aan schade veroorzaakten.
Wie zal die schade, die alleen maar groter zal worden, kunnen betalen? Verzekeringsmaatschappijen? Ik denk het niet. De overheid? Ook niet.
Wat denken wij Nederlanders van deze ontwikkelingen? Is het een nepprobleem?
Verre van dat, erop vertrouwen dat overstromingen of droogte ons land niet zullen treffen is heel naïef.
We hebben een Nederland een klimaatakkoord gesloten. Maar je hoort twijfel of de maatregelen die we nemen het klimaat zullen helpen. Oud-collega Jetten (D66) vertelde dat de miljardenuitgaven die we doen voor de energietransitie zullen zorgen voor een mondiale temperatuurvermindering van slechts 0,000036 graden. Kunnen andere landen met een veel grotere uitstoot – China, VS, Rusland, Saoedie-Arabië- niet beter eerst over de brug komen?
Ik vind van niet want je moet het van andere kanten bekijken. De gemiddelde Nederlander stoot veel CO2 uit, veel meer dan, bijvoorbeeld, de gemiddelde Chinees. Ook is ons land vanaf het begin van de industriële revolutie tot heden per gemiddelde inwoner een van de grootste uitstoters ter wereld geweest.
Andere landen met geen of nauwelijks uitstoot zijn eerder dan wij zelf door klimaatverandering in de problemen gekomen.
Ik kom op het punt waarover ik de meeste gène voel: dat van draagvlak bij de bevolking. Burgers met een kleinere beurs worden onevenredig getroffen door de kosten van het klimaatbeleid. Het duurder maken van gas bijvoorbeeld komt hard aan voor een gezin in een slecht geïsoleerde huurwoning. Burgers met een grotere beurs profiteren juist van de subsidies voor verduurzaming, bijvoorbeeld bij het aanschaffen van elektrische auto’s en zonnepanelen.
Collega’s Buma (CDA) en Dijkhoff (VVD) vonden vijf jaar geleden terecht het ontbreken van draagvlak een punt van grote zorg. Wat helaas ook ontbrak was de creativiteit om voor dat probleem een oplossing te vinden.
Om draagvlak te krijgen helpt het dat burgers ervan overtuigd zijn dat de kosten van klimaatbeleid rechtvaardig zijn verdeeld. Te laat realiseerde ik me dat het ideaal van “vrijheid-blijheid” van mijn eigen partij in de weg zit van klimaatbeleid dat rechtvaardig is.
Ik denk dan aan vliegen. Wij (van de VVD) ontzeggen niemand de blijheid en vrijheid van het vliegen naar allerlei bestemmingen. Wel is bekend dat een klein percentage van de rijkere burgers een zeer groot deel van de vliegkilometers voor haar rekening neemt. Vliegkilometers zijn voor een aanmerkelijk deel gesubsidieerd. Burgers die (bijna) niet vliegen betalen via de belastingdienst mee aan het subsidiëren van die door anderen afgelegde kilometers.
Die kilometers zijn wel prettig, maar ook uitermate schadelijk. Ze gaan gepaard met broeikasgassen, giftige stoffen en geluidsoverlast. Burgers die niet uitstoten via vliegen betalen ook mee aan kosten die ontstaan door verslechtering van hun gezondheid en door klimaatrisico’s, zoals overstromingen.
Rechtvaardig verdelen betekent in klimaatverband dat de grootste uitstoters – en dat blijken vooral rijke burgers te zijn- betalen voor hun uitstoot. Mensen zonder (veel) uitstoot moeten juist niet betalen, maar zouden eerder beloond moeten worden. Het geld uit de CO2-heffingen zou ten goede moeten komen aan investeringen in alternatieve, duurzame, vormen van productie en activiteit. In geval van reizen: reizen met trein of bus.
Dit principe van rechtvaardig verdelen kunnen we niet overlaten aan de vrije markt; het vraagt om regulering en controle door de overheid.
De overheid zal ook creatief moeten omgaan met het compenseren van burgers die noodgedwongen afhankelijk zijn van fossiele middelen, bijvoorbeeld verpleegkundigen en politieagenten die buiten normale werkuren met hun auto moeten reizen omdat openbaar vervoer niet voorhanden is.
Door te werken aan draagvlak waren we er misschien in geslaagd om van klimaat een thema te maken waarvoor de hele bevolking zich wil inzetten. Nu denken veel burgers dat het alleen een thema is voor “drammers” of voor de “elite”. Misschien hadden we voorkomen dat op dit moment vluchtelingen als zondebok worden aangewezen voor de onvrede bij veel burgers.
Dé crisis waarvoor we staan is de klimaatcrisis.
We hebben in ons land een consistente koers nodig om de trend om te buigen:
- afbouwen van activiteiten die niet of moeilijk te verduurzamen zijn;
- innovatieve ondernemers het vertrouwen geven dat hun producten ook echt worden afgenomen (ik denk aan kweekvlees als vleesvervanger);
- niet bevreesd zijn voor ongelijke speelvelden, want andere landen moeten en willen op den duur hetzelfde.
Ja, ik had deze boodschap eerder moeten bedenken en aan u, burgers, moeten voorleggen!